Deze anekdote ligt ten grondslag aan de groepstentoonstelling (!?), die is genoemd naar het symbool waarmee verrassende schaakzetten met onverwachte consequenties worden opgetekend. Het teken (!?) duidt in deze context op het onvoorziene verschijnen van emotionele complexiteit aan de uiterste randen van de technologie. De tentoongestelde werken in de festivaltentoonstelling dateren van de afgelopen zestig jaar en zijn van een grote diversiteit: van art brut tot CGI-renderings en van psychologische casestudies tot social media-performances. Maar ze komen overeen in de gedachte dat technologie niet het meest expressief is wanneer zij haar doeleinden probleemloos realiseert, maar wanneer zij dreigt te falen: dat pas wanneer technologie en haar gebruikers tot het uiterste worden gedreven, hun interacties gaan zinderen en een mysterieus emotioneel leven zich openbaart.

De term “singulariteit” verwijst technisch gesproken naar het punt waar geen enkele huidige theorie nog kan voorspellen wat er zal gebeuren. Al heeft kunstmatige intelligentie dat punt misschien nog niet bereikt, het werk in deze tentoonstelling laat zien dat we al wel beschikken over een esthetiek van de singulariteit: kritische kunst die de technologie oprekt tot grenzen waar voorbij niets meer zeker is.

Werken:

Iain Ball (UK) – Philips, 2013, 2010 – doorlopend; mixed-media-installatie
Deze installatie maakt gebruik van de beeldtaal van toekomstgerichte technologiedemonstraties en commerciële prototyping. Het verbeeldt de paradox van een al voorbije toekomst die tot extremiteit is gebracht door de excessen van de 21e eeuw. Welke rol heeft mensvriendelijke technologie als de wereld geen veilige plek meer biedt aan haar gebruikers?

Sebastian Schmieg (DE) en Silvio Lorusso (IT) – Networked Optimization, 2013, on-demand gedrukte boeken en mixed-media-installatie
Een serie door crowdsourcing tot stand gekomen versies van de drie populairste zelfhulpboeken op Amazon: The Seven Habits of Highly Effective People, The 5 Love Languages en How to Win Friends & Influence People – geinstalleerd volgens de specificaties van het patent van Amazon voor een generieke fotostudio (# 13/292,359 “Studio Arrangement”).

Alle tekst is onzichtbaar gemaakt, behalve de zogenaamde ‘populaire highlights’: de korte passages die door veel Kindle-gebruikers worden onderstreept en die Amazon automatisch registreert en aan de lezers laat zien.

Deze boeken, die zowel zijn ingekort als leeggemaakt, illustreren een meerlagige, algoritmische optimalisatie van onze emotionele levens: door het oogsten van een herschepping op micro-niveau zet Amazon de leesactiviteit om in een circulair proces van datamining en dataverspreiding, dat bepaalde emotionele normen versterkt binnen een diverse en niet verbonden groep mensen.

Dr. Bruno Bettelheim (AT/US) — Joey: A ‘Mechanical Boy’, Scientific American, maart 1959
“Toen we voor het eerst met Joey werkten, was hij een mechanische jongen.” Dit is de eerste casestudy over autisme voor het grote publiek. Dr. Bettelheim, de arts die de studie leidde, legt vervolgens uit dat Joey “functioneerde alsof hij op afstand werd bestuurd door machines die hij met zijn sterke fantasie zelf had verzonnen. Hij geloofde niet alleen zelf dat hij een machine was, hij maakte die indruk merkwaardig genoeg ook op anderen”.
Bettelheims artikel is zowel een verslag van de letterlijke incorporatie van robotica in de menselijke geest, als van de reactie van de wetenschappelijke gemeenschap op de nieuwe discipline van de cybernetica. Tot op de dag van vandaag biedt de studie een authentiek model voor wat een robot voor de mens kan zijn: geen slaaf of vijand, maar een abstract model van kennis en persoonlijkheidsvorming.

Paul Laffoley (US)— Anthe Hieronymus Box II, 1999-2003, schilderij (mixed media)
Sinds de jaren ’60 maakt Paul Laffoley schilderijen en collages gemengde technieken die de genres van de systeemtheorie, pop en art brut bestrijken. Laffoley werkt aan de uiterste grenzen van de paranormale psychologie, natuurkunde en de bouwkunde. Hij ontwerpt structuren naar zijn overtuiging als volledig functionele ‘visionaire machines’, in staat tot een scala aan emotieve en bovennatuurlijke functies, van tijdreizen tot telekinese en waarzeggerij.

Elk werk is zeer nauwkeurig uitgevoerd en bestaat uit met de hand ingelegde teksten, circuits en diagrammen die volgens de kunstenaar ‘dynamische interfaces’ vormen voor het uitoefenen van emotionele en cybernetische krachten. Zijn dit kunstwerken die de taal van empathische machines gebruiken of andersom?

R. Lyon (US)— The Limits of Perception and the Rectangular Frame #6 (OK_Utrecht), 2014, performance en documentatie
Raphael Lyon vindt het zelfportret opnieuw uit in het tijdperk van gealgoritmiseerde sociale media. Gebruikmakend van een loophole op de datingsite OkCupid vraagt Lyon de site om hem andere heteroseksuele mannen te laten zien die sterk op hem lijken: digitale dubbelgangers volgens de data-analyse van de site. Lyon voert dit protocol uit Utrecht in en heeft verschillende ‘zoekresultaten’ met een hoog overeenkomstpercentage uitgenodigd voor de opening van de tentoonstelling, als een origineel soort samengesteld zelfportret.
Tot stand gekomen met de steun van the Arts Council of England.

Cécile B. Evans (BE-US/DE) — Hyper Links or it Didn’t Happen, 2014, HD-video
Het basismateriaal van deze korte film is de mislukte CGI-rendering (PHIL) van een onlangs overleden acteur. In een intensivering van de zogenaamde ‘hyperlink cinema’ worden verschillende, herhaalde digitale creaties (CGI-modellen, spambots, hologrammen) verwerkt in meerdere samenkomende verhaallijnen, die zich ontvouwen via verschillende situaties, genres en representatievormen. De vertrouwde lineaire verteltrant lost op in een veelvoud van verbindingen die nooit helemaal uitgroeien tot één verhaallijn. De emotionele prikkeling van het onbehaaglijke, die ontstaat door het uitblijven van enige samenhang, wordt hier verheven tot het niveau van een narratieve vorm en cultuurkritiek: een ongemakkelijk ‘tussenin’ dat bepalend is voor de huidige tijd.

Mark Leckey (UK) — Prop4aShw, 2011, HD-video
Een kort voorstel voor een groepstentoonstelling die vorig jaar is gerealiseerd, die uitgaat van de gedachte dat de moderne wereld van interactieve objecten, netwerken en virtuele ruimten ons terugwerpt op een premoderne gevoelswereld, waarin ieder object mogelijk kon worden bewoond door een geest of wezen (animisme). Een kortsluiting die bestaat uit een serie gebruiks- en kunstobjecten: onze huidige technologische subjectiviteit wordt opnieuw geframed, niet als iets nieuws, maar als een terugkeer naar een magisch denken dat veel ouder is dan de de uiterlijke verschijningsvorm.

Tyler Coburn — Naturally Speaking, 2014, tekst, screensaver, beeldschermen, meubels, vloerverf
Een gesproken essay dat in stilte wordt gepresenteerd, begeleidt een speciaal gemaakte screensaver. Het ‘standaardscript’ is gemaakt naar het voorbeeld van de interface van Apple voor de training van spraakherkenningssoftware, en vertelt beroemde verhalen van de geboorten en de na-levens van de menselijke stem: van Edisons poging om van zijn fonograaf een apparaat te maken waarmee elk geluid uit de geschiedenis van de wereld opnieuw kon worden beluisterd, tot de robothonden en chatbots van de vroege AI en de scène uit Rabelais’ 16e-eeuwse roman Gargantua en Pantagruel, waarin warme lucht de bevroren geluiden van een veldslag uit het verleden ontdooit.

Zachary Kaiser en Gabi Schaffzin (US) — Whisper, 2014, eigen software en hardwarebehuizing
Whisper is ontworpen als de prototypische ‘zwarte doos’: een kleine, aangepaste computer die gebruikers vraagt om in hun eigen woorden te beschrijven hoe ze zich voelen. Whisper verwerkt de wensen van de gebruikers met behulp van natuurlijke taalprocessors en verdraait ze vervolgens via een keten van algoritmisch bepaalde associaties. Deze digitaal verdraaide wens wordt vervolgens gebruikt om op Amazon een product te zoeken dat ermee overeenkomt en de gebruiker ontvangt een print-out van zijn wens.

Harun Farocki (DE)— Ernste Spiele/Serious Games I-IV, 2011, HD-video, zeven kanalen
Deze vierdelige serie, verdeeld over zeven schermen, laat de verschillende manieren zien waarop het leger gebruikmaakt van virtual reality. In deze context wordt het idioom van gewelddadige videogames een middel om een generatie gamers in soldaten te veranderen. Daarna krijgt het filmmateriaal een nieuwe bestemming als therapeutisch instrument om deze soldaten na de oorlog weer te integreren in het dagelijks leven. Simulatie is hier dus geen vervanger voor de realiteit, maar fungeert als drempel: het helpt de persoon om met het trauma om gaan en probeert de gedachten en gevoelens van de persoon zodanig ‘om te scholen’, dat deze de wereld, veranderd, opnieuw kan binnentreden – ten goede of ten kwade.

OPENING: BOILER ROOM #001 A CREATURE CALLED SOFT MACHINE, Studenten exhibition
Derde- en vierdejaars studenten van de afstudeerrichting HKU Fine Arts, samen met studenten van de MaHKU, geven in deze groepspresentatie hun visie op de thematiek van Soft Machines. In de ‘Boiler Room’, een onderzoekssituatie in de Academiegalerie, onderzoeken de kunststudenten de relatie tussen mens en machine en werken met de vraag: Waar schuilen empathische kwaliteiten in het samenspel tussen kunst, technologie en mens? Van 24 oktober tot 2 november wordt de ontmoeting met het publiek in de Academiegalerie onderdeel van deze intensieve laboratorium-situatie, waar experimenten getest, objecten blootgesteld en processen op gang gebracht worden.

De opening van de Boiler Room #001 Exhibition wordt gesponsord door Warsteiner.